رانش کوهستان در مسیر جاده اهرم – کلمه / چه کسانی مقصر هستند؟

دیارمهر – سیاوش هنری (زمین شناس):چند سالیست که کوهستان مجاور جاده مواصلاتی اهرم – کلمه در استان بوشهر، در بخش هایی دچار ریزش می گردد و بیشترین ریزش و رانش در قطعه ای رخ می دهد که تا قبل از عملیات تعریض از ایمن ترین و سرراست ترین قسمت این جاده کوهستانی پر پیچ و خم محسوب میشد.

چه عواملی سبب ریرش شده است؟

 ریزش کوه در این بخش از جاده تا کی ادامه خواهد یافت؟

مقصرین کیستند؟

جایگاه زمین شناسان و متخصصین مکانیک خاک و ژئوتکنیک در راه سازی و به طور عام در مطالعات پروژه ها کجاست و تا کی نباید از دانش، تجربه و تخصص آنها به درستی استفاده کرد تا شاهد چنین خساراتی نباشیم؟

در این نوشته به چند پرسش اساسی در این باره پاسخ داده می شود:

۱- ریزش ها چگونه آغاز شد ؟

چند سال پیش اداره کل راه و شهرسازی استان بوشهر طرح تعریض و بهسازی جاده اهرم – کلمه در استان بوشهر را در دستور کار قرار داد.

به نظر می رسد که در مطالعات طرح تعریض این جاده پر پیچ و خم از متخصصین زمین شناسی و مکانیک خاک و ژئوتکنیک کمک گرفته نشده است. چرا که اگر چنین بود، متخصصین علوم یاد شده، به مسائل و مشکلات قطعی و احتمالی در مواجهه با این نوع خاکها آگاه بوده و راهکارهای پیشگیری از حوادث احتمالی را در گزارش های مطالعاتی و نهایتا روش های اجرایی می گنجاندند. چراکه اغلب طول مسیر از نظر زمین شناسی از خاکهای ریزدانه مارنی تشکیل شده و از نظر علم مکانیک خاک جزء خاکهای چسبنده با خاصیت خمیری و روانگرایی زیاد می باشد.

جالب اینجاست در بخشی از مسیر که در چند سال گذشته به دفعات شاهد ریزش کوه بوده ایم، یک لایه سنگ آهک مقاوم با شیب نسبتا ملایم، بر روی خاکها و سنگ های مارنی قرار داشت که پایداری شیب را به صورت کاملا ایمن تامین می کرد.

طراحان طرح تعریض جاده مذکور، بدون مطالعه و اندیشه،  با طرحی کاملا اشتباه، با برداشتن همان لایه سنگ آهک مقاوم، باعث از بین رفتن پایداری شیب کوه شده و زمینه را برای ریزش آن فراهم آورده اند به گونه ای که حتی قبل از اتمام تعریض جاده با اولین بارندگی و خیس و لغزنده شدن خاکهای مارنی،ریزش کوه بوقوع پیوست و تقریبا با هر بارندگی این ریزش ها تکرار می شود.

یکی از گزینه هایی که می توانست در تعریض این مسیر در نظر گرفته شود خاکریزی تا رسیدن به عرض مورد نظر بود.

اگر عرض جاده مذکور را در همان بخش هایی که دچار ریزش شده با خاکریزی افزایش می دادند نه تنها پایداری مواد و شیب کوهستان حفظ می شد، بلکه باعث افزایش آن نیز می گردید. همچنین مزایایی از قبیل کاهش چشمگیر هزینه و زمان تعریض را نیز به دنبال داشت.

آخرین ریزش کوهستان در بخش های یادشده در عصر روز پنجشنبه مورخ ۱۴۰۱/۵/۶ در اثر بارندگی های موسمی بوقوع پیوست که تا امروز مورخ ۱۴۰۱/۵/۹ هنوز جاده مذکور بازگشایی نشده و راه دسترسی بیش از ۳۰ هزار نفر از مردم بخش بوشکان و ارم و هزاران مسافری  از استان فارس که روزانه از مسیر فراشبند – اهرم به شهرستان تنگستان و استان بوشهر تردد می کنند، مسدود شده و مسیر جایگزین هم (جاده قدیم کلمه به برازجان – بهمرد) علاوه بر افزایش ۱۰۰ کیلومتری مسیر، بسیار نا ایمن و غیر استاندارد است.

۲- پرسش مهم دیگر این است که ریزش کوه در این محدوده تا کی و تا کجا ادامه خواهد یافت؟

با توجه با وضعیت زمین شناسی، جنس و خصوصیات خاک منطقه  و شیب توپوگرافی و شیب لایه ها در محل ریزش، تا زمانیکه که کل سنگ آهک موجود روی لایه مارنی به پایین ریزش نکرده است، ادامه خواهد یافت و با هر بار خیس شدن خاکهای مارنی در محل های ریزش، پتانسیل ریزش و لغزش افزایش می یابد اما این بدان معنی نیست که بدون بارندگی، ریزشی اتفاق نخواهد افتاد، بلکه هرگاه که نیروی جاذبه به مجموع نیروی های چسبندگی و اصطکاکی مواد موجود در شیب غلبه نماید، ریزش به وقوع خواهد پیوست این بدان معنیست که خطر در محدوده مذکور همیشه در کمین مردم و خودروهایی است از جاده مذکور تردد می کنند.

همچنین در صورت عدم اقدام اصولی ریزش ها تا جاییکه شیب توپوگرافی خاکهای مارنی آنقدر کاهش یابد که نیروی چسبندگی آنها بیش از نیروی جاذبه زمین شود،‌ ادامه خواهد یافت‌

۳-  پرسش آخر این است که با شرایط پیش آمده راهکار چیست؟

تشکیل تیمی از متخصصان باتجربه متشکل از زمین شناسان، متخصصان مکانیک خاک و سنگ و ژئوتکنیک، مهندسان عمران (راه و ترابری، سازه، نقشه برداری و …) و متخصصان معدن برای مطالعه دقیق زمین شناسی، سنگ شناسی و خاکشناسی (جنس و خصوصیات مکانیک خاک و سنگ)، تعیین دقیق شیب توپوگرافی و شیب لایه بندی و ارائه راهکارهای علمی با توجه به نتایج بدست آمده تنها راهکاریست که در این شرایط می توان مدنظر داشت که حتی ممکن است به تغییر مسیر جاده بینجامد.

به راستی مسئولیت ورود چنین خساراتی به جاده مذکور، جان و مال مردم، منابع طبیعی (کوه مجاور جاده در منطقه ریزش) و … کیست؟

تا کی باید به روی دانش و تخصص در مطالعه، طراحی و اجرای کارهای تخصصی چشم بست؟

جایگاه علوم زمین شناسی، ژئوتکنیک و مکانیک خاک در مطالعه و اجرای پروژه ها و سازه های گوناگون کجاست؟

سیاوش هنری – زمین شناس
۹/۵/۱۴۰۱